សម័យមូលប្រវត្តិ សម័យបុរេប្រវត្តិ និងសម័យប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ

សម័យមូលប្រវត្តិ សម័យបុរេប្រវត្តិ និងសម័យប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ

­      សម័យមូលប្រវត្តិ  ជាសម័យមួយដែលចាប់ផ្តើមនិយាយតាំងពីកំណកំណើតដំ​​បូងរបស់​មនុស្ស គឺតាំងពីមនុស្សបានវិវត្តពីសត្វស្វាម្យ៉ាង រហូតដល់មនុស្សមិនទាន់មានឧស្សាហកម្ម​ (មិនទាន់ចេះធ្វើសម្ភារៈប្រើប្រាស់)។

­     សម័យបុរេប្រវត្តិ ជាសម័យមុនប្រវត្តិសាស្ត្រ ដែលកាលនោះ មនុស្សចេះធ្វើ​ឧស្សាហកម្ម​ហើយ។ សម័យនោះ មនុស្សមានការវិវត្តខួរក្បាលកាន់តែប្រសើរជាងសម័យមូលប្រវត្តិ គឺ​មនុស្ស​ចេះ​យកដុំថ្ម ឬឈើគប់ផ្លែឈើដែលនៅខ្ពស់ៗ មនុស្សចេះប្រមូលថ្មពីមាត់បឹង និងទន្លេ​មក​គរទុកសម្រាប់កែច្នៃជាឧបករណ៍ប្រើ​ប្រាស់ផ្សេងៗ ដូចជាពូថៅ ផ្គាក់ លំពែង ពន្លូង...​ដោយ​ការ​សំលៀង ឬត្រដុស។ នៅសម័យនេះមនុស្សមានទំនាក់ទំនងគ្នាហើយ ប៉ុន្តែពុំទាន់​មានភាសាសម្រាប់និយាយទេ។

­  សម័យប្រវត្តិសាស្ត្រ ជាសម័យដែលរាប់ចាប់តាំងពីមនុស្សមានភាសា និងអក្សរ​សម្រាប់​ប្រើប្រាស់។ នៅចុងសម័យបុរេប្រវត្តិ មនុស្សចេះទាក់ទងគ្នាហើយ។  ការទាក់ទងគ្នានេះតម្រូវ​អោយមនុស្សត្រូវមានភាសាសម្រាប់និយាយ និងអក្សរសម្រាប់កត់ត្រាភាសាដែលពួកគេ​និយាយ ក្រោយមកមនុស្សក៏បានច្នៃសូរសំឡេងរបស់ពួកគេទៅជាប្រព័ន្ធដែល​អាចស្តាប់គ្នា​បាន នោះគឺភាសា ព្រមទាំងគូសជាសញ្ញាផ្សេងៗដែលអាចឱ្យពួកគេអាចយល់ពីអ្វីដែលគេ​និយាយ នោះគឺអក្សរ។ ឆ្លងតាមពេលវេលា និងដំណើរវិវត្តជាច្រើនពាន់ឆ្នាំ ភាសានិងអក្សរ​នោះ​បាន​បែកក្លាយទៅជាភាសានិងអក្សរជាច្រើនពាសពេញសាកលលោក។ អ្នកប្រវត្តិវិទូ​ជាច្រើនបានដាក់ឈ្មោះថា សម័យប្រវត្តិសាស្ត្រ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក។

​

តើសម័យប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរចាប់ផ្តើមកើតឡើងពីត្រឹមណាមក? ចាប់ពីពេលនោះ​មក​ដល់បច្ចុប្បន្ននេះ តើខ្មែរមានប៉ុន្មានសម័យកាលប្រវត្តិសាស្ត្រហើយ?

­          បើយោងតាមនិយមន័យពាក្យ ប្រវត្តិសាស្ត្រ សម័យប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរអាចចាប់ផ្តើម​កើត​ឡើងនៅត្រឹមប្រមាណចុងស.វ.ទី២ឬមុននេះបន្តិច ព្រោះខ្មែរមានអក្សរនៅក្នុងរាជ្យស្តេច​ស្រីមារៈ (សិលាចារឹកវ៉ូកាញ់)។ តែបើគិតតាមវង្សក្សត្រ ខ្មែរមានប្រវត្តិសាស្ត្រនៅពាក់កណ្តាល​ស.វ.ទី១ នៃគ.ស ព្រោះព្រះបាទកៅណ្ឌិន្យបានចូលមកនិងសោយរាជ្យនៅស្រុកខ្មែរនៅគ.ស. ៥០^[1] ។​ មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ខ្មែរមានសម័យប្រវត្តិសាស្ត្រ៤ធំៗ គឺ៖

១. សម័យមុនអង្គរ ឬបុរេអង្គរ (ពីស.វ.ទី១ ដល់ ­ទី៩ ឬពីឆ្នាំ ៥០­ ដល់ ៨០២)។ សម័យនេះ​ចែក​ជាពីរសម័យ តូចៗទៀតគឺ ៖

                     Ø  ­ សម័យនគរភ្នំ (គ.ស.៥០ ដល់ ­គ.ស.៥៥០)​ 

                     Ø  សម័យចេនឡា (គ.ស.៥៥០ ដល់ ­គ.ស.៨០២)           

            

២. សម័យអង្គរ (ពីស.វ.ទី៩­ ដល់ ទី១៥ ឬពីឆ្នាំ ៨០២­ ដល់ ១៤៣១) ។​ សម័យអង្គរចែកជា​៤​ដំណាក់​​កាលគឺ៖

                   Ø  ដំណាក់កាលចាក់គ្រឺះ (គ.ស.៨០២­ ដល់ គ.ស.៩៤៤)

                   Ø  ដំណាក់កាលកសាង (គ.ស.៩៤៤­ ដល់ គ.ស.១១៧៧)

                   Ø  ដំណាក់កាលលូតលាស់ដល់កំពូល (គ.ស.១១៧៧­ ដល់ គ.ស.១២០១)

                   Ø  ­ដំណាក់កាលធ្លាក់ចុះ (គ.ស.១២០១­ ដល់ គ.ស.១៤៣១)

៣. សម័យកណ្តាល (ពីស.វ.ទី១៥ ដល់ ­ទី១៩ ឬពីឆ្នាំ ១៤៣១­ ដល់ ១៨៦៣)។ សម័យនេះ​ចែក​ជា​២​សម័យតូចៗទៀត គឺ៖

                  Ø  សម័យលង្វែក (គ.ស.១៤៣១ ដល់ គ.ស.­១៦១៨)

                  Ø  សម័យឧត្តុង្គ (គ.ស.១៦១៨­ ដល់ គ.ស.១៨៦៣)                         

 ­

ឃ. សម័យទំនើប ឬសម័យបច្ចុប្បន្ន (ពីស.វ.ទី១៩­ ដល់ បច្ចុប្បន្ន)។ សម័យនេះ​ចែកសម័យ​តូចៗ​ជាច្រើន គឺ៖

                 Ø  សម័យអាណានិគមបារាំង (គ.ស.១៨៦៣­ ដល់ គ.ស.១៩៥៣) 

                 Ø  សម័យសង្គមរាស្ត្រនិយម (គ.ស.១៩៥៥­ ដល់ គ.ស.១៩៧០)

                 Ø  សម័យសាធារណរដ្ឋខ្មែរ ​(សម័យ លន់ នល់) (គ.ស.១៩៧០­ ដល់ គ.ស.១៩៧៥​)

                 Ø  សម័យកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (សម័យ ប៉ុល ពត)  (គ.ស.១៩៧៥­ ដល់ គ.ស.១៩៧៩)

                 Ø  សម័យរដ្ឋកម្ពុជា (គ.ស.១៩៧៩­ ដល់ គ.ស.១៩៨៩)​

                 Ø  សម័យប្រជាមានិតកម្ពុជា (គ.ស.១៩៨៩ ដល់ គ.ស.­១៩៩៣)

                 Ø  សម័យព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ​(គ.ស.១៩៩៣­ ដល់ បច្ចុប្បន្ន) ៕

                            ­

រៀបរៀងដោយ : លីដា អំណត់

---

[1] .សូមអាន លាង ហាប់អាន, សិក្សាប្រវត្តិអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ, ទំព័រ១២ ។